Voorganger: Diana Vernooij

Lector:  Fred Vos

Thema: Zet het kwaad bloed dat ik goed ben?

teksten:
Jona 3: 1-5, 10, 4:1-11
Mattheus 20

Inleiding

Goede morgen beste mensen, hartelijk welkom bij deze dienst van schrift en tafel in De Duif. En een bijzonder welkom aan 5 speciale gasten uit Burundi, Congo en Ruanda.
Je voudrai commencer de souhaiter la bienvenue aux femmes de Congo, Burundi et Ruanda. Bienvenue ici dans l’eglise De Duif, en francais notre nom veut dire: Le Pigeon, le pigeon de paix. C’est un honneur pour nous, de vous avez parmi nous, dans le dimanche de paix. Je vous souhaite une belle celebration liturgique.

Onze gasten zijn deze week naar Nederland gekomen om in deze vredesweek te vertellen over hun ervaringen met oorlog, en over hun activiteiten om vrede en verzoening tussen de buurlanden te bewerkstelligen.
De overweging is voor hen in het Frans vertaald.

Het is vredeszondag in Nederland, waar de oorlog oud en ver weg lijkt.
Wat betekent oorlog voor ons? De laatste oorlog op deze bodem is al weer meer dan 60 jaar geleden. Sommigen van ons hebben er herinneringen aan. Voor anderen is het ver weg of lang geleden. Ik heb eens horen zeggen: de nieuwswaarde van een oorlog is het aantal doden gedeeld door de afstand… Het aantal doden, gedeeld door de afstand: hoe verder weg, hoe minder indruk oorlog op ons maakt.
Wist u dat er 4 miljoen doden waren in de 10 jarige burgeroorlog in Congo, en dat die oorlog nog maar net is beëindigd? Weet u hoeveel doden er waren in Ruanda, Burundi, andere landen? Hoeveel vluchtelingen, ontheemden?
En nu, nu er vrede is, een soort van vrede, gewapende vrede. Hoe kom je dan tot echte vrede? Laten we deze vredeszondag goed gebruiken om ons weer te realiseren wat vrede is en rechtvaardigheid – en hoe we daar dichter bij kunnen komen.

Fred en ik u wensen ons allen een goede viering toe.

Overweging

Er is een islamitisch verhaal waar de ouders van een stel broers en zusters is overleden en aan de mullah gevraagd wordt om de erfenis te verdelen. Dat wil de mullah zeker doen maar hij wil weten of zij willen dat hij de erfenis volgens menselijke of volgens goddelijke rechtvaardigheid zal verdelen. “Nou, volgens de goddelijke rechtvaardig¬heid natuurlijk”, antwoorden de erfgenamen vroom. Dan gaat de mullah aan de slag en met blinde willekeur verdeelt hij het geld en de goederen, de een krijgt veel, de ander weinig. Want de goddelijke rechtvaardigheid is immers voor de mensen niet te begrijpen. Kijk maar om je heen, de een krijgt geld en een gezond lijf. De ander ziekte en armoede.
Goed, het is een anekdote, een grap, dit verhaal – en het laat ons voorál zien hoe moeilijk het is voor mensen om de goddelijke rechtvaardigheid te doorgronden.

Het is vredesweek – we denken aan vrede en wat direct aan vrede is gekoppeld: gerechtigheid. Rechtvaardigheid, gerechtigheid gaat vooraf aan vrede. Vrede kan immers nooit echte vrede zijn als mensen nog steeds onrecht ervaren. Is er geen recht gedaan, heeft er geen verzoening plaats gevonden, dan is er hoogstens sprake van gewapende vrede, van vergetelheid en op zijn minst smeulende onvrede.

De teksten die we vandaag lazen zijn niet uitgekozen op het thema van de vredes¬zondag – maar ze passen er wonderwel bij. Laten we er eens naar gaan kijken.

Jona is kwaad op God, wil zelfs liever sterven dan zo verder te leven. Stel je eens voor: zo maar, als donderslag bij heldere hemel, wordt Jona door God aangesproken om naar Ninive te gaan en de inwoners aan te klagen: “want het kwaad dat ze daar doen is ten hemel schreiend”. Dat wil Jona helemaal niet en wat doet hij – hij slaat op de vlucht. Wegwezen, hij wil helemaal niet doen wat God hem vraagt. Hij vlucht naar Tarsis en onderweg in de boot doet God het dan zwaar stormen. Iedereen op de boot is in paniek. Jona beseft dat het om hem is en hij laat zich overboord gooien. Meteen bedaart de storm. Jona ondertussen wordt in het water door een grote vis opgeslokt en 3 dagen later op land weer uitgespuwd. Dan krijgt hij opnieuw van God de opdracht om naar Ninive te gaan en dit keer weigert hij niet. En hij waarschuwt het volk dat God over 40 dagen Ninive zal wegvagen.
Zo gaat het verhaal, en het vervolg staat er niet – maar ik stel me voor dat hij vertrekt uit de stad, om niet zelf ook te worden weggevaagd. Hij wacht op de ramp, kijkt wellicht uit de verte toe wat er gaat gebeuren – en er gebeurt niets. En dan wordt hij boos: “ben ik daarvoor weggevlucht, overboord gegooid, door een vis opgeslokt, uitgespuwd om hier de mensen te waarschuwen voor iets dat helemaal niet gebeurt!”. Klinkt reëel, toch? Dat is toch helemaal geen gekke reactie?
In het tweede verhaal is er ook boosheid, bij de arbeiders die de hele dag hebben gezwoegd voor hetzelfde loon als zij die veel korter hebben gewerkt – “Is dat nou rechtvaardig?” vragen zij. De meesten van ons kunnen zich dat goed inleven: je hoort loon naar werken te krijgen – toch? Wie het langst werkt hoort het meeste te krijgen. En als jij degene die 1 uur heeft gewerkt evenveel krijgt als jij die 12 uur hebt gezwoegd, dan is dat niet eerlijk.

Maar God verwerpt beide gedachtegangen: ”Is het terecht dat je boos bent? Ben je boos omdat ik een volk dat tot inkeer kwam heb gespaard?”. En de wijngaardenier, die voor God staat in het verhaal, zegt: “Beste man, ik behandel jou toch niet onrecht¬váárdig als ik voor een ander ruimhartig ben? Word je nu kwaad omdat ik goed ben voor anderen?

Het zijn twee verhalen die allebei niet echt gebeurd zijn, maar ze staan ergens voor. Ze staan voor een bepaald soort rechtvaardigheid, misschien wel goddelijke rechtvaardigheid. In het eerste verhaal dreigt God met verdelging van de stad en zijn bewoners maar hij ziet er van af. In het tweede verhaal wordt er geld uitgedeeld aan mensen die er geen recht op hebben maar het wel goed kunnen gebruiken. De boosheid krijgt ineens iets afgunstigs. De bewoners van Ninive krijgen niet hun gerechtvaardigde straf. En die arbeiders krijgen meer dan waar zij recht op hebben! En daar gaat het hier dus om in de goddelijke rechtvaardigheid: mensen krijgen meer dan waar ze recht op hebben. Het gaat om méér om veel meer dan om kale recht¬vaardigheid alleen. Alléén maar rechtvaardigheid is niet genoeg voor God. God is barmhartig, tot vergeving bereid, trouw, liefdevol.

We hebben vandaag vrouwen in huis die in hun land, in oorlogssituaties concreet werken aan verzoening. Dat is een verduiveld moeilijke zaak als je familie is vermoord, als je dorp, je gemeenschap is geruïneerd, als je de aantallen en de verhalen kent van heel nabij. Natuurlijk ben je angstig en haat je de vijand, de groep mensen die je volk de meest vreselijke dingen heeft aangedaan. Je verdedigt jezelf en houdt je verre van je vijanden. Maar als de oorlog luwt, als het overleven voorbij is, als het leven weer aan de deur klopt – wat doe je dan? Deze vrouwen zijn uitgenodigd om hier in Nederland hun verhaal te vertellen omdat zij werken aan onderling vertrouwen, aan begrip.

Vanuit het perspectief van slachtoffers lijkt hun ellende het belangrijkst, hun grieven het ergst. Natuurlijk, iedere dode is te erg, ieder onrecht een verschrikking! Hoe dapper en ruimhartig is het dan om je eigen verdriet en aanklachten te overstijgen. Om te beseffen dat je je ellende niet kunt afmeten aan die van anderen, dat aantallen doden niet te vergelijken zijn. Jouw verdriet is niet te meten aan dat van een ander. Ellende kun je niet meten en rechtvaardig verdelen, onrechtvaardigheid kun je niet meten en rechtvaardig vergelden.

Kijk, waar gaat het nu om – zolang je in je cirkeltje van eigenbelang redeneert heb je helemaal gelijk. Wie heeft ongelijk als zij zich alleen maar wil bekommeren om het verdriet van de eigen gemeenschap en niet om dat van de vijand? En laten we naar de 2 bijbelverhalen kijken: die ene arbeider had ook wel minder willen werken en meer verdienen – zo zit een mens nu eenmaal in elkaar. Maar die andere arbeiders, die geen werk konden vinden, die daar maar stonden de hele dag op de markt. Zij en hun gezin zouden waarschijnlijk die avond geen eten hebben gehad. Waarschijn¬lijk was er in de wijngaard eigenlijk geen werk voor hen. Maar om hen geen honger te laten leiden, gaf de wijngaardenier hen toch werk en een dagloon. Is dat niet ruimhartig?

En Jona, die zo achter zijn broek is gezeten om dood en verderf te verkondigen en toen dat allemaal niet doorging – zou jij je niet belazerd voelen? Maar de inwoners van de stad Ninive kwamen tot inkeer – juist door Jona’s aanklachten. Jona had succes. De inwoners beseften het onrecht dat zij deden en keerden zich om.
En dat is wat God wil. Het onrecht dat zij hadden gedaan was daarmee niet weg – niet gewroken. Maar God wil niet wreken, God wil dat we ons omkeren, weg van het kwaad.

God vraagt van ons om breder te kijken – om meer te zien dan onze eigen wereld.
De groepen vrouwen in Afrika, waar onze gasten in Nederland over hebben verteld, maakten zich los uit het onrecht dat hen is aangedaan, los uit de kramp van de schuldvraag, los waar¬schijnlijk uit bittere wraakgevoelens. Ze willen meer dan de stilte van geen oorlog, ze willen vrede.

Goddelijke rechtvaardigheid is inzicht, is wijsheid, is stoppen het verkeerde te doen. Het is je egoïsme, je cirkeltje van eigenbelang overwinnen.
Alleen als je je eigenbelang overwint, kun je tot echte vrede komen.
Vrede geeft ruimte aan overvloed. Vrede maakt ruimte voor al het extra dat misschien niet nodig is om te overleven, maar dat juist wel de kwaliteit van leven maakt. Vrede maakt ruimte voor iets dat je liefde noemt, voor iets dat in de schraalheid van het bestaan boven het recht uitgaat, wat het leven mooi en heerlijk maakt.

Iedereen heeft in zijn leven van die zaken die, groot of klein, ons opsluiten in ons cirkeltje van eigenbelang. Hier in Nederland ervaren we niet wat oorlog is, wij zouden dat makkelijker moeten kunnen: ons eigenbelang overstijgen. Kunnen wij dat betekenen, beseffen dat we zo kunnen leven – dat wij kunnen geven van alles wat we hebben?

Goddelijke rechtvaardigheid is niet hetzelfde als menselijke, maar het is ook geen blinde willekeur, zoals de mullah van het verhaal dacht. Goddelijke rechtvaardigheid loopt over van barmhartigheid en genade en is liefdevol en geduldig en trouw en tot vergeving bereid. God geeft ons een weg uit ons cirkeltje van eigenbelang en op weg naar een ander, liefdevol, trouw, geduldig, zorgvuldig, vol mededogen en vreugde.

Amen
 

Nodiging

Het laatste woord is niet aan de dood. God heeft ons gezegd dat leven goed doen is, recht doen, elkaar bevrijden. Het laatste woord is aan het licht en de vrede.
Dat geloven wij op deze vredeszondag en dat willen we met elkaar delen. Zoals Jezus zijn leven en zijn krachtige vrede met ons deelde, zo doen wij dat hier met elkaar, te zijner gedachtenis.

Wij nodigen u allemaal uit om brood en wijn te delen. Iedereen niemand uitgezonderd kan dat gebruiken: kracht en tederheid om licht en vrede te kunnen zijn.
Er is genoeg voor iedereen.

Voorbeden

Laten we bidden voor onszelf, dat wij vrij zullen zijn van pijn, van ongeluk, van bitterheid en vijandigheid.
Laten we bidden voor onze naasten, dat zij vrij zullen zijn van pijn, van ongeluk, van bitterheid en vijandigheid.
Laten we bidden voor wie we niet kennen, dat zij vrij zullen zijn van pijn, van ongeluk, van bitterheid en vijandigheid.
Laten we ten slotte bidden voor de mensen waar we een hekel aan hebben, voor de mensen die we haten, dat zij vrij zullen zijn van pijn, van ongeluk, van bitterheid en vijandigheid.

Voor onszelf, onze naasten, voor wie we niet kennen, voor wie we haten:
dat inzicht, mededogen en uiteindelijk vrede ons hart zal bereiken.

Vergeet niet je ogen
te openen voor het licht,
ook al is het duister in je hart

Vergeet niet je hart
te openen voor de liefde,
ook al is je leven zwaar

Vergeet niet je leven
te openen voor de ander,
bode van Gods licht en liefde

Zegenbede

Moge de Krachtige en Tedere dicht bij ons zijn
de komende dagen en alle dagen in ons verdere leven.

Moge Zij onze ogen openen en ons hart doen ontwaken,
opdat we onverschrokken en vol mededogen
midden in het vuur van het leven durven staan.

Moge Hij ons kracht en tederheid schenken
en steeds weer een nieuw begin.