Bijdrage Henk Kemper
zondag 24 juni 2012

Voorganger: Henk Kemper
Lector: Yvon van der Meer

Thema: Verbinding

Eerste lezing: Lucas 1, 8 - 25
Tweede lezing: Lucas 1, 57 – 66, 80
Derde lezing: Johannes 1, 6 - 34

“ ... Vormt Johannes de Doper de verbinding tussen ons,
tussen andere religies en een gezamenlijke levenshouding?
Dat zou mooi zijn, want in onze dagen
kunnen we wel een steuntje in de rug gebruiken
als het gaat om het zoeken en vinden van gezamenlijke
waarden en normen ...”

Welkom en inleiding
We vieren vandaag de naamdag van Johannes de Doper: de achterneef van Jezus van Nazareth.
Ouder dan de naamdag van Sint jan, zoals hij ook wordt genoemd, is het aloude heidense gebruik van de zonnewende. Het vieren van de langste dag dat de zon hoog aan de hemel staat en dat de natuur een ongekende verandering en uitbundigheid laat zien. Pas rond het jaar 1700 werd de officiële start van de zomer vastgesteld op 21 juni. Maar het midzomerfeest is en blijft verbonden met het Sint Jansfeest.
Over Sint Jan is ongelooflijk veel te vertellen: leuke verhalen, tradities en dingen die veelbelovend klinken. Omdat het vandaag de naamdag is van Sint Jan zal ik er een aantal voor het voetlicht brengen. Vandaag dus ook een beetje geschiedenisles, tegen de achtergrond van de boodschap die Johannes de mensen toentertijd voorhield en die aan kracht eigenlijk niets heeft verloren.

Over midzomer, gebruiken, tradities, verbindingen en hier en nu praat ik straks verder.

Overweging
Het vragen om vergeving voor de dingen die je in het leven fout deed, is een eeuwenoud terugkerend thema van de mensheid. Vandaag stellen wij Johannes de Doper centraal. De man die openbaar optrad, voorafgaand aan het publieke optreden van Jezus van Nazareth. Hij werd een half jaar eerder geboren dan Jezus, zijn achterneef. De moeder van Johannes en de moeder van Jezus waren nichten van elkaar. Dit komt helder naar voren in het verhaal dat Elisabeth haar nicht opzoekt in de dagen, voorafgaand aan de geboorte van Johannes en Jezus. Zo vertellen ons in elk geval de verhalen rond de beide mannen.

Toen Johannes eenmaal volwassen was geworden trad hij publiekelijk op met de boodschap dat mensen hun levenshouding dienden te veranderen, omdat de komst van Christus nabij was. Die boodschap was niet zo vreemd in de toenmalige wereld, want er werd vast geloofd in de komst van een Messias die grote daden zou verrichten ten gunste van het Joodse volk. Toch heb ik mij de vraag gesteld of de woorden van Johannes goed werden verstaan. Johannes doopte de mensen in de rivier de Jordaan. Een onderdompelingsritueel dat heden ten dage nog wel plaatsvindt in een aantal tradities. Ten onrechte werd deze onderdompeling soms gezien als het verkrijgen van vergeving voor gedane zonden. Een wending die ook in de christelijke kerk zichtbaar is: de doop wast alle schuld weg; zelfs van nog onschuldige zuigelingen.
Johannes zag dit anders; hij zag de onderdompeling als een bezegeling van een veranderde levenshouding. Hij was van mening dat de onderdompeling pas kon geschieden nadat je afstand had genomen en afscheid van een levenshouding die niet gericht was op een leven in harmonie met de ander. Een leven dat vanaf dat moment gericht is op het elkaar tot zegen kunnen en willen zijn. De onderdompeling werd dus gezien als een teken van je vrijwillige en onvoorwaardelijke ommekeer tot een leven dat gericht was op het vermijden van onrecht en het zorgen voor de ander. Een besluit dat je zelf nemen kunt.

Sint Jansdag was vroeger een algemeen erkende en goed onderhouden feestdag. Er zijn buitengewoon veel verhalen, tradities en rituelen die een koppeling hebben met de dag van Sint Jan. Het ligt het meest voor de hand dat, net als bij andere kerkelijke feestdagen, de oorsprong van het feest van Sint Jan besloten ligt in eerdere, heidense tradities. En langzaamaan is er een, misschien onbedoelde, verbinding ontstaan tussen het kerkelijke feest en de heidense gebruiken.
Lange tijd was de naamdag van Sint Jan op 21 juni. Ik zeg ‘naamdag,’ omdat van sint Jan niet de sterfdag wordt gevierd, maar zijn geboortedag.
En die dag is verbonden met het verschijnsel van de zonnewende; zo oud als de wereld. Op zeker moment is de dag vastgesteld op 24 juni, maar de tradities en gebruiken bleven gekoppeld.
Er is een gezegde dat luidt: “Met Sint Jan draait het blad zich om.” Na deze dag treedt een langzame verandering op in de natuur. De langste dag is geweest en de zon begint alweer aan zijn retour, ook al moet de zomer nog echt losbarsten. In oude heidense culturen werd omstreeks 24 juni het midzomerfeest gevierd, waarbij ruimte was voor allerhande magische gebruiken. Druïden probeerden dan iets van de Goddelijke wijsheid in zich op te nemen.
Er is een enorme lijst op te stellen van tradities: vandaag de dag nog worden op talloze plaatsen in Europa zogenoemde Sint Jansvuren ontstoken. Aan die vuren werden reinigende krachten toegekend. Een rechtstreekse verbinding met de reinigende werking van het water dat Johannes gebruikte in de Jordaan.

Voorop het boekje staat een afbeelding van Sint Janskruid. Aan dit kruid werden allerhande bijzondere krachten toegedicht. Van de Sint Janskruidachtigen (naast Sint Janskruid zijn dat Ridderspoor, Calcarie, Bijvoet, IJserkruid en Artemisa. Jullie merken natuurlijk al dat ik nu net doe alsof ik groene vingers heb), werden kronen gevlochten die boven de deuren van huizen werden gehangen en die beschermden tegen allerlei kwalen, tegen brand en tegen blikseminslag. Het doet mij denken aan mijn grootvader die als tuinder tijdens hevig onweer met een palmtak langs zijn kassen liep. Hij is nooit door de bliksem getroffen. “Zie je dat het werkt,” zei hij dan.
Wie hand in hand over een Sint Jansvuur sprong met zijn vrijer, verzegelde een eeuwige band. Sint Jan is de patroon tegen hoofdpijn, schorheid, duizeligheid, epilepsie, kinderziekten, angst en hagel.
En nog een heel mooie: wie een takje Sint Janskruid in zijn schoenen legt, kan de volgende dag de taal der dieren spreken.
De vraag is of het feest van Sint Jan de insteek moet hebben van een midzomerfeest, een zonnewende, een uitbundig feest van het ontluiken van de nieuwe natuur, of dat het bedoeld is als een herinnering aan het optreden van Johannes de Doper.

Net als het verhaal van de geboorte van Jezus van Nazareth, is ook het verhaal van zijn geboorte op zijn minst apart. Geboren uit ouders die geen kind meer te verwachten hadden. Voorzegd door een engel in de tempel aan zijn vader Zacharias. Dezelfde engel Gabriël als de engel die de aankondiging deed van Jezus’ geboorte.
Een bizar verhaal van het met stomheid geslagen worden van zijn vader, omdat deze de engel niet geloofde. Omdat hij de engel niet geloven kón, gezien de hoge leeftijd van hemzelf en zijn vrouw. Een stomheid die lijkt op een betovering die gebroken wordt op het moment dat hij doet wat voorzegd werd. Een stomheid die het karakter lijkt te hebben van een straf, maar die eigenlijk het bijzondere van het verhaal nog meer onderstreept.

Johannes had het niet gemakkelijk tijdens zijn openbare optreden: ook hij werd bestookt en beschimpt door mensen die niet konden of wilden geloven dat zijn boodschap er een was van eerlijkheid en oprechtheid. Ook hij kreeg Levieten en priesters op zijn dak. Zijn verweer is dat ze hem aanzien voor iemand die hij niet is, die hij niet wil zijn en ook niet zal zijn.
Net als Jezus kwam ook Johannes op een gewelddadige wijze aan zijn eind: hij werd onthoofd. Zij relikwieën zijn verspreid geraakt door het Midden-Oosten en Europa. Velen zeggen een relikwie in bezit te hebben. Zoals Fons Jansen al zei: relikwieën zijn losse onderdelen van Heiligen. Johannes’ schedel zou te vinden zijn in Damascus in Syrië, maar ook in Istanbul, Turkije, en in de San Silvestre in Rome en in de Notre Dame van Amiens.
Het meest in het oog springt de claim van de Omajjadenmoskee in Damascus. Want Johannes vormt blijkbaar niet alleen een verbinding in het christendom: in de Koran wordt hij gekend en beschreven als Yahya. Zijn vader heette Zakariya, die profeet was. Ook zijn vader bad vurig en lang om een kind, samen met zijn  vrouw Isha.
Yahya zou zes maanden eerder geboren zijn dan de boodschapper Isa. In zijn openbare leven predikte hij dat bidden, vasten, het herdenken van God en het geven van aalmoezen verplichtingen waren van Goddelijke hand. Ook Yahya werd door zijn eigen volk omgebracht en zijn hoofd zou bewaard worden in de grote moskee van Damascus.
Zijn het misschien dezelfde verhalen over dezelfde persoon? Ik weet het niet, maar frappant is het wel.

Vormt Johannes de Doper de verbinding tussen ons, tussen andere religies en een gezamenlijke levenshouding. Dat zou mooi zijn, want in onze dagen kunnen we wel een steuntje in de rug gebruiken als het gaat om het zoeken en vinden van gezamenlijke waarden en normen.
Het erkennen en streven naar gezamenlijke rijkdom wordt op tal van manieren gepredikt, maar zeg eerlijk, zet de televisie aan en het onderscheid en de verdeeldheid schetteren de kamer in. Niks eenheid, vertrouwen en verbinding. Ik ben meer dan jij en ik hoor hier en jij elders. Doe jij maar wat jij denkt, dan doe ik het goed.

Vandaag vieren we de geboortedag van een man die vooruitliep op het openbare optreden van de man van Nazareth. Zijn naam is op allerlei manieren verbonden aan onderlinge verbinding en vertrouwen, aan de natuur en aan nieuw begin.
De natuur staat zo langzamerhand op springen en de kleurenpracht van het veld spettert ons al bijna tegemoet; het nieuwe begin is zichtbaar. Maar is het ook zichtbaar en werkelijk aanwezig in ons hart? Zijn we bereid om afscheid te nemen van de dingen waarvan we weten dat het beter kan en dat het anders zou moeten?

Johannes is de patroon van onder meer: wevers, kleermakers, schilders, leerlooiers, timmerlieden, dansers, muzikanten en zangers. Wij zijn als koor dus in goed gezelschap.
“Duiven” komen niet voor in het patroonsrijtje, maar ik weet zeker dat we ons kunnen vinden in de idealen die aanvankelijk door Johannes en later door Jezus werden gepredikt.
Willen ook wij ons verbinden met de waarden die Johannes ons voorhield? De waarden die Jezus van Nazareth ons voorhield? Waarden die we ook in andere religies kunnen vinden? Aan ons de keuze.
Johannes, of Yahya toonde zich een gids. Een gids zoals wij gids voor elkaar kunnen zijn; zoals ouders gids voor hun kind kunnen zijn. Zoals een onderwijzer kinderen kan gidsen: hen de goede kanten van het leven tonen en hen opvoeden met gevoel voor echte waarden en normen. Daaraan kunnen we allemaal bijdragen in de wereld om ons heen. Iedere dag opnieuw; het is maar wat je kiest.

.

Archief alle overwegingen 2011 en voorgaande jaren | Archief overwegingen 2012

FV/RG 2012-06-26 | © copyright 'De Duif', Amsterdam | deduif@xs4all.nl