Bijdrage: Jan Andreae
zondag 7 oktober 2012

Voorganger: Jan Andreae
Lectoren: Conny Musch en Regilio Sedoc
Thema: Wat hebben we te leren van verlies

Eerste lezing: Deuteronomium 30:11-15
Tweede lezing: Boeddha wijsheid

“ ... Waar begint de hemel?
Er kwam geen antwoord.
Waar begint de hemel?
Op de voorbereidingsavond van deze viering werd de vraag herhaald.
Waar begint de hemel? ...”

Opening
“Ons leven is bedoeld om te vergaan, niet om te worden vastgehouden.
Als je me wilt zien, schouw dan je herinnering.
Daarin alleen ben ik wie jou het dierbaarst is”.

Welkom en inleiding
Onze stervende Duncan, de man van Yvonne vraagt:
Waar begint de hemel?
Er kwam geen antwoord.

Waar begint de hemel?
Op de voorbereidingsavond van deze viering werd de vraag herhaald.
Waar begint de hemel?
De antwoorden die kwamen luiden als volgt:
Hier. Bij jezelf.
Waar jij dat wil.

De vraag opgetekend uit een man die afscheid aan het nemen is, die dood gaat. Hij en vele anderen lukt het om op het punt te komen dat verliezen hoort bij het leven.
Dat verliezen wel pijn doet, maar ook pijn hoort bij het leven.
Ons omringen met warmte en kracht als we gaan verliezen, dat is het thema van deze ochtend, omlijst met opgetekende verhalen, muziek, met woorden van troost en stilte

Welkom aan jou en jou. Welkom als altijd en iedere zondag.
Welkom als je hier voor het eerst of zo nu en dan bent.
Laten we onszelf de vraag stellen: waar begint de hemel?
Laten wij bij onszelf aankomen
Laten we ter voorbereiding op dit uur van bezinning en zachtheid, stil zijn.

...

Er is altijd een onbegonnen begin.
Hier en nu en nieuw.
Wat is de oorsprong van mijn geweten.
Wie zijn wij.
Mens wie ben je.
Dat je wordt geweten.
Door meegaande voetstappen.
Een schaduw van schouders.
Zoekende ogen.
Ongemaskerde vriend.
Laten we zo bij elkaar zijn.

Mijn naam is Conny Musch
Als Indische vrouw in Nederland is afscheid nemen en verlies een rode draad in mijn leven. Ik heb mijn geboorteland verloren.
Ik ben gescheiden van mijn land. Vroeger gaven we er niet die taal aan.
We gingen ... gewoon weg.
Miljoenen mensen vertrekken of moeten vertrekken uit hun land, al eeuwen lang. En tegenwoordig zijn ze dan vaak niet welkom in het land waar ze aankomen.
Het heeft lang geduurd voordat ik me werkelijk veilig voelde in Nederland, me bloot durfde te geven, me kwetsbaar opstelde.
Hier staan en hier spreken is een overwinning in zichzelf.

Afscheid nemen van je land is een groot verlies.
In de bijbel komen we ook verhalen tegen. Zo is daar het verhaal van Naomi. Ze moet haar land verlaten wegens hongersnood. Haar twee schoondochters gaan mee, haar zonen en haar man zijn dood. Tijdens de reis beveelt ze de schoondochters terug  te gaan om een nieuwe man te zoeken.
Haar schoondochter Ruth weigert dit en zegt: "Dring er bij mij niet op aan, dat ik u in de steek zou laten, door van u terug te keren want waar gij zult heengaan, zal ik heengaan, en waar gij zult vernachten, zal ik vernachten: uw volk is mijn volk en uw God is mijn God."

Al de verliezen in mijn leven daarna landden op dat eerste verlies van mijn land. Het reeg zich aaneen als een rozenkrans.
De echtscheiding van mijn ouders, mijn eigen echtscheiding, het verlies van een kind, het verlies van dierbaren door de komst van de dood.

Belangrijk is geweest dat ik samen met mijn oma en mijn moeder een reis terug heb gemaakt. Naar Indonesië, naar Java.
Ogen zoekende ogen, ongemaskerde vriend, je verscheen daar.

Vanaf toen heb ik geleerd dat ik veilig ben en geworteld. Vanaf toen durfde ik dat ook zo te voelen
Voelen dat het leven mij wenkt, niet duwt en sleurt.
Dat ik afgeweerd heb, zolang ik kon. Zolang ik nodig had.
Ik heb geleerd dat de sluier van mijn angst opgetild wordt en niet gescheurd.

Over verlies zal ik mijn hele leven lang blijven huilen.
Ik lees u de woorden van vertroosting uit Deuteronium:

Het woord dat ik je heden geef
Is niet te hoog voor jou
Het ligt niet buiten je bereik
Het is niet in de hemel
Zeg dus niet: wie haalt het voor ons uit de hemel?
Het is niet overzee
Zeg dus niet: wie haalt het voor ons overzee?
Het woord is dichtbij
In je mond,
In je hart
Jij kunt het volbrengen

Mijn naam is Regilio Sedoc
Mijn vroegste herinnering gaat terug naar het jongetje van drie in een klein broekje dansend op ons erf in Suriname.
Ik dans liever dan dat ik spreek.
Op deze plek, in deze kerk heb ik al een paar keer voor u mogen dansen.
Vandaag spreek ik, dat is een grote uitdaging.

Het is pas twee of drie levens geleden dat de slavernij in Suriname is afgeschaft.
Er zijn maar weinig mensen die weten wat slavernij is. Wat het betekent om gekocht en verkocht en zichtbaar gebrandmerkt te worden.

Faya siton, no bron miso, no bon miso
Faya siton, no bron miso, no bon miso
Vuursteen, brand toch niet zo

Daarna hadden we 100 jaar kolonisatie.
Geknecht worden zit in mijn genen. Daarom dans ik liever dan dat ik spreek. 
Maar vandaag spreek ik.

Mijn oma, mijn lieve oma was dood en mijn moeder altijd weg om voor ons te werken.
Ik was alleen.
Ook ik heb afgeweerd zolang ik kon, toch is er door mijn doofheid heen gebroken.
Ik haalde adem en ging dansen. Ik heb het leven lief gekregen.
Schoonheid, wat ben je oud, wat ben je nieuw.

Ik lees de woorden van de Boeddha:

De gedachte manifesteert zich in het woord,
Het woord manifesteert zich in de daad,
En de daad ontwikkeld zich tot een gewoonte
En de gewoonte verhardt zich tot een karakter.

Sla dus acht op de gedachte en waar ze u brengt,
En laat haar voortkomen uit liefde
Ontstaan met begaanheid met alle wezens.
Zoals de schaduw het lichaam volgt,
Zo worden wij wat we denken.

Alles wat een begin heeft,
heeft ook een einde.
Sluit daar vrede mee,
het is goed.

Overweging
Het is 40 jaar geleden. Ik zit achter in de auto. Mijn vader voorin. De auto rijdt.
Het is doodstil en loodzwaar.
Ik heb net gehoord dat ik uit huis geplaatst ga worden.
Ik verlaat huis en haard.
Ik verlaat mijn broers en mijn zus.
Ik verlaat mijn moeder.
Van niemand heb ik afscheid genomen.
Mijn eerste verlies.

Net als Regilio, die liever danst dan spreekt, heb ik ook jaren heel weinig gesproken.
Net als Conny, heb ik me lang niet veilig gevoeld.
De impact van iets verliezen kan heel erg groot zijn en kan heel lang duren.

Welk verlies heb jij geleden, wat heeft het leven je ontnomen, en: welk verlies staat er aan te komen.

--- Pianospel ---

De vraag die daar altijd mee gepaard gaat is: hoe gaat het met je?

Die vraag wordt vaak niet beantwoord, wel vaak gesteld.
Het is een omgangsvorm. Mijn dode vriend Johan zei het zo: taal wordt vaak gebruikt om iets te verhullen. Er is een groot verschil tussen ‘babbelen’, ‘praten over’ en je werkelijk uitspreken.
Als we ons rondom alles wat we verliezen niet kunnen uitspreken, als het niet in de ruimte mag komen, dan verdicht en verstilt het zich aan de binnenkant van ons wezen.
Dan worden en raken we alleen, afgesplitst van samenzijn, geïsoleerd en uiteindelijk vervreemd.

We hebben elkaar die vraag ook gesteld op de voorbereidingsavond voor deze viering:
hoe gaat het met je, hoe gaat het werkelijk met je.
Het werd een avond, zoals ze vroeger bij ons thuis zeiden: een avond met een gouden randje.
Je werkelijk uitspreken is zo eenvoudig niet.
Om dat heel precies te doen; de juiste woorden te kiezen, zorgvuldig te zijn met jezelf in het spreken en zorgvuldig te zijn met je luisteraar.
Over verlies en verliezen …
De realiteit gebiedt ons te zeggen dat er ieder ogenblik iets verloren gaat.
Het is voor altijd voorbij. Het is voorbij omdat het volgende er al is, dat op zijn beurt - vanuit de tijd gezien - als verlies zal plaatsmaken voor het volgende dat komt.
Maar ons hart bewaart verliezen; dankbaar, vol lof over de kostbaarheid van wat was en tegelijkertijd met pijn over het verlorene. Zo gaat het ons met verliezen.
We dragen ze mee, ze vormen ons, ze bepalen onze blik op de toekomst
of we dat nu willen of niet.

Maar wat als we het nu eens omdraaien en we aan het verlies wat je draagt zouden vragen: verlies, wat heb je werkelijk nodig spreek tegen ons, spreek tegen mij, wat heb je me te vertellen, wat ‘moet’ ik van je leren.
Als verlies zou kunnen spreken dan is het niet onwaarschijnlijk dat ze met heldere stem zegt: uitsluitend door mij te accepteren kun je me meenemen in een geheel en kan ik je vrijmaken voor het volgende dat komt, ook al blijf je zoals Conny daar ook altijd bij huilen.

--- Pianospel ---

Als we ons werkelijk durven uitspreken en de ruimte nemen.
Als we werkelijk durven accepteren dat alles vergankelijk is en niets blijvend is.
Als we dat in contact durven brengen met de ander.
Als we durven accepteren dat wat we verliezen verloren is gegaan, behoren onze verliezen tot een groter geheel.
Dan is er een mogelijkheid dat we in dat contact met onszelf en met de ander rijker en wijzer worden van verlies.
Dan is er overvloed. En de essentie van overvloed is dat ze overstroomt.
Zij kan niets achterhouden.
De menselijke overvloed stroomt over van liefde. Deze overvloed heeft geen bevoorrading nodig, zij vernieuwt zich scheppend van ogenblik tot ogenblik. Het scheppende kent geen gebrek.
Vernieuwen is overstromen.
Vasthouden en verlies niet accepteren put uit en droogt uit.
Om terug te gaan naar de vraag van Duncan: waar is het begin van de hemel?
Het antwoord is: die is hier.

Moge het zo zijn.

Nodiging
Iedere week vieren wij het breken en delen van brood en wijn.
Wat er ook in de loop van de eeuwen rond dat eenvoudige ritueel gespeculeerd mag zijn,
wij proberen het te verstaan en vorm te geven naar zijn oorspronkelijke bedoeling:
als teken van bereidheid tot gemeenschap over taalgrenzen en scheidsmuren heen;
bereidheid je levenskracht, je tijd, je geld te delen met hen die geen deel van leven hebben;
en dat wij ons verplichten aan dat visioen van een wereld
waar brood en liefde genoeg is voor allen.

Het visioen tot ritueel gelouterd,
verdicht tot een gebaar tegen honger, geweld, noodlot - en waarin wij te kennen geven
dat wij horen bij dat verhaal over onvoorwaardelijke liefde,
het verhaal over een man die de naam droeg: Jezus van Nazareth.
Mogen onze oren het ongehoorde horen.
Mogen onze monden vrede roepen. Moge onze handen troosten

Breken en delen
Moge het delen
Van dit brood en deze beker
Ons sterken in de hoop
Dat een nieuwe wereld komen zal
Waar brood en recht en liefde is
Genoeg voor allen
Komt dan, want alles staat gereed

Gebed (voor het onze vader)
Laten we stil zijn,
Stil zijn met alles wat we verloren hebben.
Stil zijn met onszelf en met elkaar.
Stilte reageert niet, ze windt zich niet op, ze maakt geen lawaai.
Ze glimlacht en hoort toe.
Ze luistert, ze ontvangt, ze kent geen haast.
Ze is er.

Laat komen wat komt, wees stilte, durf met lege handen te staan, voorbij bezorgdheid.
Voorbij het oordeel, voorbij het verlangen.

Wegzending en zegen
In de ruimte gezet door Gods scheppende hand,
in de vrijheid geplaatst door het Woord,
in het licht gesteld door Gods liefde,
gaan we op weg,
omvat door de zegen,
om te zijn tot een zegen.

De Eeuwige is voor u om U de juiste weg te wijzen
De Eeuwige is achter je, om je te beschermen tegen gevaar
De Eeuwige is onder u, om u op te vangen wanneer u dreigt te vallen
De Eeuwige is in jou, om je te troosten in verdriet
De Eeuwige is boven u en jou en mij, om ons allen te zegenen,

Archief alle overwegingen 2011 en voorgaande jaren | Archief overwegingen 2012

FV/RG 2012-10-30 | © copyright 'De Duif', Amsterdam | deduif@xs4all.nl