Bijdrage Alet Aalders, viering 21 augustus 2005

Voorganger: Alet Aalders

lector: Gerdie van Dijk

Lezingen:

Kahlil Gibran: Over werk

Ef. 6; 7-8

1 Petr. 2; 5-7

Zomerthemaviering: Mozart  - 

‘Gebete ohne Worte'

Inleiding en welkom.

Welkom

Hartelijk welkom in deze dienst van schrift en tafel waarin ik samen met Gerdie mag voorgaan. Het koor en pianiste zijn nog steeds op vakantie en in deze voorlaatste zomer themaviering is Wolfgang Amadeus Mozart het onderwerp.

Inleiding

Ik ben iemand die graag naar muziek luistert, naar alle soorten van muziek, ook naar klassieke muziek. Maar vraag me niet wie het zingt, uitvoert of gecomponeerd heeft. Muziek spreekt me aan, inspireert me of niet. Het is misschien niet aardig voor de schepper van de muziek maar voor mij is het niet zo van belang wie het gemaakt heeft en zal een muziekstuk niet in mijn bewondering stijgen omdat het gecomponeerd blijkt te zijn door een beroemd componist.

Toch is mijn keuze voor Mozart als themaonderwerp in onze zomerserie ‘Mensen en hun verhaal met God' en mijn interesse voor Mozart een paar jaar geleden ontstaan doordat ik voor mijn toenmalige werk betrokken was bij de totstandkoming van een onbekende opera van Mozart “Der stein der Weisen”. De opera is in 1790 gecomponeerd en voor zover bekent voor het laatst uitgevoerd in februari 1814. De interesse in deze opera steeg pas weer toen in 1996 bekend werd dat enkele stukken of zelfs de gehele opera door Mozart gecomponeerd werd.

Bij mijn research naar Mozart, waarvan ik wel muziek kende maar ik niet wist dat het van hem was, raakte ik geïnteresseerd in de mens Mozart en zijn verhaal met God. Mozart was Rooms-katholiek en Vrijmetselaar. Dat klinkt nu misschien tegenstrijdig, het was in zijn tijd heel gewoon. In zijn werk speelt zijn geloof door, zowel het Katholieke in zijn kerkstukken als het Maçonnieke in zijn latere werk vanaf 1784. In de keuze van muziek van Mozart, om en in deze dienst, heb ik een keuze gemaakt uit zijn latere werk omdat wat mij inspireert aan Mozart in deze muziek het duidelijkste naar voren komt en mij aan het denken heeft gezet over hoe het geloof in mijn leven een rol speelt in mijn werk. De teksten die ik gekozen heb gaan ook over geloof en werk, waarbij in wil aantekenen dat werk niet alleen betekent het werk dat je voor een baas of voor geld doet. Ik zie werk als alles wat je in het dagelijks leven voor jezelf of een naaste doet. Ook wil ik een aantekening maken bij de teksten van gekozen muziekstukken, deze teksten zijn niet van Mozart en eigenlijk ondergeschikt

maar woorden en muziek kunnen elkaar versterken en verduidelijken en ook de teksten gaan in dit geval over geloof en werk.

Overweging.

‘Muziek is de taal van God' zei Bach sr.

Mozart leefde van 1756 tot 1791. Nagenoeg heel Europa noemde zich in die tijd Christen en alles wat er muzikaal, literair, architectonisch en aan andere kunsten onder het publiek werd gebracht was zwaar door het Christendom gestimuleerd en gesubsidieerd. Heel anders dan in onze tijd leefde men meer mét het geloof.

Als iemand Mozart zou hebben gevraagd hoe hij zo'n buitengewoon mooie melodie kon maken zou hij zeggen: ‘Ik was geïnspireerd door God!' En niemand zou daar vraagtekens bij zetten. Als dat aan een grootheid uit onze tijd zou worden gevraagd en hij of zij zou hetzelfde antwoord geven zeggen we al gauw: ‘Ja vast!'

‘In een klooster zijn ze de hele dag met God bezig maar wij toch niet?'

Geloof lijkt in onze tijd iets geworden te zijn dat persoonlijk is en buiten de maatschappij gehouden moet worden. We zijn niet meer zo éénsgelovig als in Mozarts tijd en het zou maar spanningen geven tussen mensen. Misschien zijn we daardoor ook wel het zien van door God gezonden inspiratie kwijtgeraakt.

Mozart was niet altijd even geïnspireerd.

Vooral in zijn Salzburg tijd ontbrak het hem aan inspiratie wat volgens hem te wijten was aan de aartsbisschop die hem artistiek belemmerde.

In een brief van 7 augustus 1778 vanuit Parijs schrijft hij aan een vriend: ‘U weet, beste vriend, hoezeer ik Salzburg haat! Welnu, wat er ook moge gebeuren, voor mij zal het steeds het grootste genoegen zijn mijn liefste vader en liefste zus te omhelzen en wel hoe eerder hoe liever. Maar dit kan ik toch niet ontkennen, dat mijn genoegen en mijn vreugde twee keer zo groot waren als het ergens anders gebeurde, omdat ik overal elders meer hoop heb genoeglijk en vrolijk te kunnen leven! U zult me misschien verkeerd begrijpen en denken dat ik Salzburg te klein vind. Dan zou U zich vergissen; neemt U intussen ook met het volgende genoegen, dat Salzburg geen plaats voor mijn talent is! ‘

En aan zijn vader schrijft hij op 15 oktober 1778 vanuit Straatsburg: ‘Denkt U er zelf over na, verplaatst U zich in mijn persoon; te Salzburg weet ik niet wie ik ben, ik ben alles en af en toe ook helemaal niets. Ik verlang echter niet zo heel erg veel, en ook niet zo heel erg weinig, iets slechts, als ik maar iets ben.'

De Kerkmuziek die hij schreef in Salzburg is het minst kenmerkend van Mozarts vroege muziek. Zijn in opdracht geschreven kerkmuziek wordt conservatief genoemd en weinig persoonlijk. Mozarts meest intense persoonlijke expressie is in de mond van zijn operakarakters gelegd en in zijn symfonieën, concerten en andere niet aan tekst gebonden werken. Deze unieke persoonlijke invloeden worden altijd aangetroffen in de muziek die Mozart niet schreef voor zijn soeverein. Zijn grootste werken heeft hij gecomponeerd op eigen initiatief en niet in opdracht van de Aartsbisschop van Salzburg of de Keizer in Wenen. Zijn werk waarmee hij geld kon verdienen stond zijn inspiratie in de weg, zo lijkt het.

Herkennen we dat niet? Hoeveel mensen slepen zich 's morgens naar hun werk maar zouden zo graag een andere droom verwezenlijken. Wat houd je tegen? Wat is jouw droom? Welke droom heb je achter moeten laten?

Als je enthousiast bent over de activiteiten die je doet zal het werk je licht vallen en het resultaat met liefde en passie tot stand komen. Maar als je een klus moet klaren waar je eigenlijk niet zo veel zin in hebt of het nut niet van inziet zal het je zwaar vallen en het werk een vloek vinden en de arbeid rampspoed. Kunnen we werken aan die taak waar Gibran het over heeft, ons toegewezen, als ons iets tegen houdt.

Kunstenaars hebben artistieke vrijheid nodig wordt gezegd maar hebben wij die vrijheid niet allemaal van tijd tot tijd nodig. In de liturgievergadering heb ik de aanwezigen een kaart voorgehouden, daaronder stond de uitspraak: “Zorg ervoor dat datgene waar je voor leeft het ook waard is ervoor te sterven.” Dat betekent niet dat je alles op zij kunt zetten en het roer om moet gooien. Er zijn tal van programma's over op tv over op dit moment. Mensen die hun droom laten uitkomen en zien dat ook dan niet alles rozengeur en maneschijn is. Wij kunnen niet heel ons leven onze dromen laten uitkomen. Maar we kunnen wel proberen er iets van te maken. Zo kun je ook je geloofsovertuiging een plaats geven in je dagelijks leven. Niet de hele dag door maar zo af en toe als mensen je nodig hebben als mens.

Mozart was niet handig met geld en had voortdurend schulden maar dat belette hem niet te componeren wat zijn passie had, waarin wij die goddelijke inspiratie kunnen herkennen. Dat is z ijn manier om de mensheid te dienen en te helpen op een hoger geestelijk peil te komen. Dat doel streeft als het goed is elke vrijmetselaar na door aan zichzelf te werken en daardoor zelf een beter mens te worden en zich als zodanig in te zetten voor de medemens. Broederschap en hulpvaardigheid waren voor Mozart levende begrippen, die als het ware de hoeksteen vormden van zijn opvattingen over de onderlinge verhouding van de mensen. In zijn werk gebruikte hij de middelen en "werktuigen" die hem door de vrijmetselarij worden aangereikt, veelal in de vorm van symbolen. Die symbolen komen we tegen in Mozarts werk, in zowel de maçonnieke als zelfs soms in meerdere mate in de profane werken. Toonaard en ritme zijn de hoofdbestanddelen van zijn maçonnieke taal.

Zou het niet mooi zijn als wat van de goddelijke inspiratie ons gegeven in ons werk zou doorschijnen. Dat een ander de symbolen van ons Christelijk geloof in ons werk zou kunnen herkennen. Symbolen van liefde, menselijkheid, zorgzaamheid of gelijkheid.

Mozarts muziek is anders dan die van Bach geen verkondiging. Over Mozart wordt gezegd dat hij niets wil zeggen, hij zingt en klinkt alleen. Hij wil ook niet Gods lof verkondigen. Dat doet hij alleen vanuit zijn hart: juist in de bescheidenheid, waarmee hij, als was hij zelf een soort instrument, anderen horen laat, wat hij zelf hoort. ‘Gebete ohne worte'. Gebeden zonder woorden.

“Mozart”, zegt theoloog en Mozart bewonderaar Karl Barth, “heeft veel gelachen, waarlijk niet, omdat hij zoveel te lachen had, maar omdat hij desondanks lachen kon en lachen mocht. Mozart's muziek is bevrijdend. Het zware zweeft en het lichte weegt zwaar. Hij speelt niet zichzelf. Hij brengt de kosmos aan het zingen. Daar is geen licht, dat niet het donker kent, geen vreugde, die niet het leed in zich besluit, maar ook omgekeerd: daar is geen vrees, geen toorn, geen klacht zonder de vrede in de nabijheid of in de verte, geen lachten zonder wenen, maar ook geen wenen zonder lachen. Wie goed luistert, mag zichzelf als de mens, die hij is, als de mens die sterven moet en toch leeft, kennen en tot vrijheid geroepen weten.“

Door de muziek van Mozart ben ik op zoek gegaan naar de symboliek van het Christendom en diens invloed op ons dagelijks leven. Op ons zoeken naar ons zelf en de uitwerking daarvan op andere mensen. Op de mogelijkheden van het ten uitvoer brengen op maandag van wat je op zondag hoort. Naar het zoeken van de inspiratie die je van God mag ontvangen en uitdragen.

Ik zou jullie willen meegeven: let er eens op deze week.

Amen

Nodiging

Jezus heeft nooit iemand uitgesloten, kom dan allen

Want alles staat gereed

Gebed

Eeuwige God,

de aarde is vol van uw mildheid: die zekerheid biedt ons houvast,

als wij het met U wagen en de weg van de liefde durven gaan.

Maak ons vol van geloof en heilige Geest,

opdat de wereld in onze daden iets van uw goedheid herkent.

Amen

Zegenbede

God,

Wij danken U voor de nieuwe week die voor ons ligt

Met de vele kansen die U ons geeft:

Het werk dat het leven zinvol maakt,

De ontspanning die ons verkwikt.

Maak ons aandachtig, God,

Voor de glimlach die vertrouwen geeft,

Voor de attentie die blij maakt

En voor de ontmoeting die eenzaamheid breekt.

Leer ons vredig zijn

Bij zon en bij regen,

Bij succes en bij tegenspoed.

Laat niet toe, God,

Dat onze vreugde vertroebeld wordt

Door angst voor al wat gebeuren kan.

Wij weten ons veilig bij U.

Wij vragen om uw zegen:

De barmhartige zegene ons en behoede ons:

Het gelaat van de levende lichte over ons

En kijke ons liefdevol aan,

Het gelaat van de eeuwige verheffe zich over ons

en geve ons vrede

in de naam van de Vader, de Zoon en de Heilige Geest

Amen

| Alets "Hoofdpagina" | Gastvoorgangers |

RG 2005-08-21 | © copyright 'De Duif', Amsterdam | deduif@xs4all.nl